FİLİZ ALİ

“Sanatın içinde bir hayata doğdum”

Uzun zamanır görüşmeyi çok istediğim sanatçılardan biri Filiz Ali… Sabahattin
Ali’nin tek evladı olmasından öte, çok önemli bir sanat insanı, profosör, piyanist ve
yazar… Yıllardır sergileriyle, belgeselleriyle Sabahattin Ali’nin izini sürmem,
sonunda Filiz Ali’nin evinin kapılarının bana açılmasına olanak yarattı. Sabahattin
Ali’nin ışığında, Filiz Ali’nin sanat hayatını, kitaplarını ve çocukluğunu konuştuk.
Benim için çok duygusal bir röportaj oldu. “Devlet beni müzisyen yaptı. Bana
verileni fazlasıyla gençlere vermeliyim, öğrendiklerimin daha fazlasını gençlere
öğretmeliyim, bu borcu ödemeliyim” diyerek yıllarca çalışan sanatçı, fazlasıyla
mütevazi davranarak, aslında devletin kendisine borçlu olduğunu unutuyor.

“Sanatın olmadığı bir hayat görmedim”

Sanatla yoğrulmuş ailede doğmak, kaçınılmaz olarak Filiz Ali’nin de bu alana
yönelmesini sağladı…Sohbetimiz de bu noktada başladı.
“Babam, Sabahattin Ali, Ankara Devlet Konservatuarında tiyatro bölümünde ve
opera bölümünde hoca olduğu için, dünyaca ünlü rejisör Carl Ebert’in de hem
yardımcısı hem de dramaturku olduğu için çocukluk anılarım, üç yaştan itibaren,
konservatuarda müzikle, tiyatroyla ve operayla içiçe geçti. Sanatın olmadığı bir
hayatı görmedim. Gözümü açtım ve sanatın içinde bir hayata doğdum, kendimi
orada buldum. Hayatıma da hep öyle devam ettim.”

“Hala kendimi devlete borçlu hissediyorum”

Akademik hayatı boyunca pek çok gençin yolunu açan Filiz Ali, hala genç
müzisyenler için çalışmaya, onlara yeni olanaklar yaratmaya devam ediyor,
yılmıyor.
“Sayısız gençler yetiştirdim tabii. Ben Ankara Devlet Konservatuarında parasız
yatılı okudum. Devlet beni okuttu. Devlet beni müzisyen yaptı. Şimdi artık böyle
değerlerin pek farkında olunmuyor. Benim kuşağım kendini devlete hep borçlu
hissetmiştir. Ben de hala kendimi devlete borçlu hissederim. Bana verileni ben
fazlasıyla gençlere vermeliyim. Benim öğrendiklerimin daha fazlasını gençlere

öğretmeliyim, bu borcu ödemeliyim diye düşünürüm. Atatürk’ün başlattığı müzik
devrimi devam etsin diye uğraşıyorum. Tabii çok yol alındığını görünce çok mutlu
oluyorum. 1940’lardan şimdiye bakacak olursak müthiş yol alındı. Yurt dışında ve
yurt içinde çok değerli genç müzisyenler yetiştirdik. Saymakla bitmez isimleri…
Pek çok öğrencimin başarılarını görüyorum, beni çok mutlu ediyor.”

Ayvalık Kültür ve Sanat Vakfı (AKSV) Filiz Ali’nin Türkiye’ye bıraktığı en
önemli mirası… 27 yıl önce, Ali öncülüğünde, onun çabasıyla küçük bütçe ile
yola çıkan vakıf hiçbir kuruluşa bağlı olmadan, bireysel ve kurumsal
desteklerle, dayanışma ve gönüllülükle bugünlere ulaştı.
“Ben 1995 yılında Ayvalık’ta ev almıştım. O sırada Mimar Sinan Üniversitesi
Devlet Konservatuarı Müzikoloji bölümünün de başkanıydım. Müzikle ilgili
birtakım şeyler yapabilir miyim diye düşündüm. Emekli olduktan sonra devam
edebileceğim bir hayat fikriyle 1998 yılında Ayla Erduran ile birlikte on günlük
yaylı çalgılar ve oda müziği atölyesi yaptık. Dünya çapında tanıdığımız hocaları
davet ettik. Çok sayıda öğrenci geldi ama binamız yoktu. Belli bir kuruma bağlı
değildik. Ümit ve Cem Boyner’ın evlerinde bu atölyeleri gerçekleştirdik. Başarılı
olunca da on yıl, göçebe olarak bu atölyelere devam ettik. Her yıl dünyaca ünlü
hocaları davet ederek yurt dışından da öğrenci çekerek, devam ettik. On yıl sonra
2005 yılında Ayvalıklı bir aile bize ev bağışladı. Orada yaşayan, Tuncay ve Haluk
Barutçuoğlu evlerini bağışladılar. Bizim o sırada ismimiz Ayvalık Uluslararası
Müzik Akademisi olmuştu. Bu ev akademinin tüm faaliyetlerine bu evde devam
etmemiz koşuluyla bağışlandı. Zamanla daha da genişlettik. Aile bize piyano da
bağışladı. Mucizevi bir olaydı. Kolay kolay kimse bize bir şey bağışlamazdı.
Piyano bağışlayınca İdil Biret ile de derslere başladık. Yirmi yedi yıl oldu. Artık
yönetici ve danışman olarak orada çalışıyorum. Buraya bağlı olarak, Ayvalık
Akademisi Sanat Vakfı’nı kurduk.”
Filiz Ali sadece çok iyi bir akademisyen veya piyanist değil… Aynı zamanda
yazdığı kitaplarla da tarihe iz bırakır nitelikte bir yazar… Kendisi kabul
etmese de …
“İlk olarak 1970’lerin sonuna doğru gittiğim konserlerle ilgili yazılar yazmaya
başladım. Eleştiri yazısı diyebilirsiniz ama müzik yazısı diyelim. Eleştiri Türkçe’de

yanlış anlaşılabiliyor. Eleştiri olumsuz anlamda algılanıyor. Oysa benim yaptığım
criticizm’dir. Değerlendirmedir. Bu şekilde çeşitli dergilerde yazmaya başladım.
Milliyet Sanat dergisi, 1980’li yıllarda çıkan Gösteri dergisi gibi. Daha sonra
Cumhuriyet gazetesinde de aktif olarak yazmaya başladım. Yazmak gittikçe
hoşuma gitti. Yazarlık, yazar olmaktan ziyade, benimkisi müzik yazarlığıydı. Aynı
zamanda araştırma yapmayı da çok sevdiğim için, müzisyen portreleri, müzisyen
biyografileri yazmaya başladım. Böylece yazma merakım bugüne kadar geldi.”

“Carl Ebert unutulacak biri değildi”

Filiz Ali ile kaleme aldığı en son kitabı konuşuyoruz. ‘Bir Tutkunun Peşinde
Carl Ebert’ismini taşıyor… Kitapla Türkiye’de cumhuriyet döneminde
başlayan tiyatro eğitimi ve opera sanatının doğuşuna yönelik gösterilen
çabaya şahitlik ediyoruz.
“Carl Ebert ile ilgili şahsen ilgim ve tanışıklığım vardı. Babamın çok yakınıydı. Bu
kitabı yazmayı o nedenle düşündüm. Aynı zamanda Türkiye’de tarihimiz ve
geçmişimizle ilgili yeterince gerçek ve belgelere dayanan akademik bilgiler
oldukça az. Etrafta kulaktan dolma bilgiler dönüp dolaşıyor. O kulaktan dolma
bilgiler bir yerde gerçek sanılıyor. Özellikle Türkiye’de tiyatronun bilimsel olarak
eğitiminin verildiği ve yaratıldığı, hiç bilinmeyen opera sanatının yaratılış
hikayesini anlatıyorum. Buna karşı Osmanlı’da da opera vardı diyenler olacaktır
ama Osmanlı’da opera yoktu. İstanbul’da gelen opera turupları vardı. Sarayda
misafir edilip, devlet erkanının, İstanbul’un bellirli zümresinin dinlediği, tanıdığı
İtalyan sanatçılardı. Opera, Ankara Devlet Konservatuarı’nda kuruldu. Halkın
herhangi şekilde opera ile ilişkisi yoktu. Konservatuara öğrenci alınacağı
gazetelere ilan edildiğinde, oraya ilk başvuranlar müzik öğretmeni olmayı
düşünmüşler. Hep orta halli ailelerin çocukları. Türkiye’nin her yerinden müzik
yeteneği olan gençlerin önüne böyle bir imkan serilmiş. Bana çok olağan üstü gibi
geliyor. Operanın kuruluşu ve Carl Ebert’in kendi hikayesi önemli. 1933 yılında
Hitler iktidara geldiği vakit Carl Ebert Berlin Şehir Operası’nın müdürüydü.
Kariyerinde o denli yükselmiş tbir sanatçı, rejisörve yönetici. Ancak Hitler
tarafından işine son veriliyor. Ebert Türkiye’den teklif gelmeseydi zaten İngiltere
veya Güney Amerika’ya gidecekti. Ama bir şekilde hiç tanımadığı ülkeden gelen

böyle bir teklifi Kabul etti. Bunun nedenini aslında kendi açıklıyor. ‘Türkiye’de
hiçbir alışılmış gelenekle bozulmamış olan, saf bir malzeme vardı diyor. O saf
malzemeyi ben hep yapmak istediğim şekilde ellerimle yoğurdum’ diyor. Hala onu
çok net hatırlıyorum. Babam öldüğünde 11 yaşındaydım. O yaşıma kadar yıllarca
hayatım onlarla geçti. Kulislerde, konservatuarda hatta temsil provalarına bile
girerdim. Carl Ebert ayrıca çok görkemli bir insandı. Unutulacak biri değildi.
Yapılı ve uzun boyluydu. Kimseye benzemezdi. Opera kahramanı gibiyidi.
Kendisine hayranlık duyardım.”

“Babam bir fotoğraf sanatçısıydı”

Filiz Ali’nın benim için en dokunaklı kitaplarından biri ‘Filiz Hiç Üzülmesin’
ismiyle yayımlanan kitabı. Pek çok fotoğrafın yer aldığı bu kitap biyografi
niteliğinde…
“Aslında babamın mektuplarından yola çıkarak yazdımğım bir kitap. Bir çeşit
biyograf i olmasını, ayrıca babamın fotoğraf sanatçısı olarak değerini bir şekilde
ortaya çıkmasını istedim. Çektiği fotoğraflar album köşelerinde kalmasın istedim.
Babam hayatını kamera ile belgelemiş. Almanya’dan getirdiğini düşündüğüm bir
Kodak fotoğraf makinası. Kendimi bildim bileli o makine vardı. Sadece aile
fotoğrafları veya toplu fotoğraflar değil. Belgesel tarzda da fotoğrafları vardı.
Dağların, nehirlerin, demir yollarının, tünellerin bile fotoğrafları vardı. Kazı
alanlarında çektikleri vardı. Yaşadığı farklı şehirlerde Yozgat, Konyahepsinden
fotoğraflar vardı. Hepsi birer belgesel niteliğindeydi. Sırf Ankara fotoğrafları bile
yeterdi. Dönemin Ankara’sını babamın fotoğraflarında görürsünüz.”

“Akrabalarımız birden yok oldular”

Sabahattin Ali cinayeti cumhuriyet tarihinin ilk faili meçhul cinayeti olarak
kabul ediliyor. Bu cinayetin çözülmemesi, hatta üstünün örtülmesi, sadece
ailede değil, Türkiye tarihinde de pek çok trajediyi beraberinde getirdi.
“Babamı en son Urfa’dan Ankara’ya geldiği zaman hatırlıyorum. Aylardan
Şubat’dı, hava karlıydı ama balkonda birlikte fotoğraf çekmiştik. İstanbul’a
gidiyordu. Sonra da bir daha görmedim. Çünkü İstanbul’dan Kırklareli’ne geçmiş.
Gerisi malum. Bilirsiniz taksi şöförleri tarfik için İstanbul’a kızar oysa İstanbul’un

ne kabahati var bilmem. Babamın başına gelenlerde de Türkiye’nin bir kabahati
yok. Birinci dünya savaşı sonunda dünyada ortadan kalakan Osmanlı, Rus,
Avusturya-Macaristen İmparatorlukları var. İngilizler de bir şekilde dağıldı.
Sanıyorum ki bunlar içinde en büyük kaybı Osmanlı yaşadı. O kaybın verdiği
reflekslerle de kimi zaman çok acımasızlıklar yaşandı. Babamı kaybettiğmiz
dönemde toplum çok korkutuldu. Sindirildi. Sabahattin Ali ile yolda selamlaşanlar
bile koruyordu. Akrabalarımız hem anne tarafından hem baba tarafından birden
bire ortadan yok oldular. Bazen annem çok üzülürdü çünkü tamamen yalnız
bırakılmıştı. Arada bir onlarla ilgili kötü de konuşurdu. Yıllar sonra düşündüğümde
onlara da hak verdim. Babamın gittiği her yerde peşinde polis varmış. Konuştuğu
her kişiyle ilgili araştırmalar yapılıyormuş. İnsanların da ödü kopmuş anlaşılan.
Yaşarken zaten babama rahat vermediler, hayatı zindan ettiler. Babam iyi niyeti ve
zekasıyla bunlara çok önem vermedi. Vermediği için de kaçmadı. Bizleri de geride
bırakmak istemedi sanırım. Herhangi bir örgüte de bağlı değildi. Tamamen
bağımsızdı. Tek başınaydı ve sonu böyle oldu. İşte Türkiye’nin gerçekleri bunlar.”

“Kürk Mantolu Madonna’nın bu kadar popüler olması şaşırtıcı”
Kürk Mantolu Madonna, artık Türk edebiyatının kült eserlerinden… Filiz Ali
bu durumu şaşırtıcı olarak nitelendiriyor. Benim en sevdiğim kitabı
İçimizdeki Şeytan, “içimizde şeytan yok… içimizde aciz var… tembellik var…
iradesizlik, bilgisizlik ve bunların hepsinden daha korkunç bir şey:
hakikatleri görmekten kaçmak itiyadı var” diyor Sabahattin Ali.
“Tabii Kürk Mantolu Madonna kitabının bu kadar popüler olması şaşırtıcı.
Kuyucaklı Yusuf mesela bu kadar popüler olmadı. Bu kitabın gençler tarafından bu
denli okunması, belki de zamanın ruhuna çok daha uygun olmasındandır.
Türkiye’nin 1950’ler ile 1980’ler arasındaki yazar çizerler ve tabii 1940’lı yıllarda
babamı tanıyanlar Kürk Mantolu Madonna’yı Sabahattin Ali’ye angaje olmamış,
hafif eser olarak algılarlardı. Eleştirel yönü yok kabul ederlerdi. Halbuki eğer
gerçekten her bir paragrafı inceden inceye analiz edecek olursanız orada bu kitapta
da çok eleştşrşler var. İkinc dünya savaşı sonrasındaki Berlin’de o eski savaş
kaybetmiş Alman askerler arasındaki tartışmlardan tutun da, baş karakterin yarı

yahudi olmasına kadar çok ince politik referanslar var. Fakat sıradan okuyucu için
fark edilmiyor.Kitap daha çok aşk romanı gibi okunuyor.”